Page 29 - Müslüman_Bilim_Adamları_Atlası-2022 DİKEY

Yaşadığı çağa damgasını vurup "Bîrûnî Asrı" denmesine sebep olan zekâ harikası
bilgin 973 yılında Hârizm'in merkezi Kâs'ta doğdu.

Bîrûnî, bilimsel çalışmalarına 17 yaşında başladı. Güneş'in yüksekliği ve şehrin
boylamını hesapladı. 44 yaşındayken Gazneli Mahmud'un himayesine girdi ve çalışmalarını
burada sürdürdü. Gazneli Mahmud'la Hindistan Seferi'ne başdanışman ve hazine genel
müdürü olarak katıldı. Gazneli Mahmud, Bîrûnî hakkında "Sarayımın en değerli hâzinesi
Bîrûnî'dir." diyerek ona verdiği değeri ortaya koymuştur.

Hindistan'ın fethinden sonra burada çeşitli ölçümler yapan Bîrûnî, yerkürenin
yarıçapını 6.324,66 kilometre olarak, gerçeğe çok yakın şekilde hesapladı ve Dünya'nın
yuvarlak olduğunu, tereddüde meydan bırakmayacak şekilde açıkladı. Birçok yerin enlem
ve boylam değerlerini belirlemiştir. Yerçekimi kanunu konusunda, İngiliz Newton'dan önce
incelemeler yapan Bîrûnî, Dünya'nın merkezinin cisimleri çektiğini ve bu yüzden Dünya
dönmesine rağmen üzerindekilerin boşluğa fırlamadığını izah etti. Adı Ay haritasında
yer alan bu ünlü Türk astronomu Kopernik'ten 500 yıl önce Dünya'nın Güneş etrafında
döndüğünü ispatlamış ve Dünya çekirdeğinin çapını ölçmüştü.

Bîrûnî, astronomi ve coğrafya ölçümleri için birçok alet geliştirdi. Ne yazık ki
geliştirdiği ölçme aletlerinin birçoğu zaman içerisinde kayboldu. Sadece piknometre,
mekanik usturlap ve bazı harita projeksiyonları günümüze kadar ulaşan ölçme araçları oldu.

Bîrûnî, matematiğin trigonometri dalında çağına göre çok değerli çalışmalar yapmış
ve trigonometriye yön vermiştir. Trigonometri fonksiyonlarının birer oran ve sayı niteliğinde
olduklarını söylemiştir. Sinüs, kosinüs ve tanjant fonksiyonlarına sekant, kosekant ve
kontenjant fonksiyonlarını eklemiştir. EBÜ’R-REYHÂN
MUHAMMED B. AHMED
EL-BÎRÛNÎ