Page 69 - Müslüman_Bilim_Adamları_Atlası-2022 DİKEY

Geç Dönem Tercüme Örnekleri

Satıhlardan tercüme yapanlardan biri de Kâtib Çelebi'dir.
Ama çok az tercüme yapıyorlardı. Müslümanlara nazaran Batılılar
daha çok tercüme yapmışlardır. Mesela; Coğrafya sahasında...
Modern Coğrafyanın kurucusu olarak Cari Ritter denen bir Alman
âlim bilinir. İki tür coğrafya vardır: Biri Matematik Coğrafya, yani
enlem- boylam derecelerine dayanarak yapılan haritalar sistemi
bir de Beşerî Coğrafya vardır. Cari Ritter, Beşeri Coğrafyanın yeni
kurucusu zannedilir ama bu tamamıyla yanlış. 10. yüzyılda Makdisî
adında büyük bir âlim var. Dehşet verici işler yapmış ve nelere
katlanmış... Sprenger diye bilinen bir Alman, bunun kitabının el
yazma bir nüshasını, Hindistan'da buluyor ve Berlin'e getiriyor.
İkincisi ise Ayasofya'da... Kitabı okuduktan sonra şunu söylüyor:
"Makdisî, beşeriyetin tanıdığı en büyük coğrafyacı!" Bunu 1870
senesinde söylüyor!

Dünya'nın Gerçeğe Yakın İlk Haritalarını Müslümanlar Çizdi

Tercüme safhaları var. Avrupa'da 16. yüzyıldan önce körü
körüne yapılmış tercümeler var. Bunlar sayesinde Avrupa biliminin
yavaş yavaş zemini hazırlanıyor. Ondan sonra oryantalistler tercüme
yapıyorlar. Oryantalistler bakıyorlar ki İslâm dünyasının, Asya'nın,
her şehrin coğrafyası var. Ama Cari Ritter bunu bilmiyordu. Avrupalı
coğrafyacılar, oryantalistlerden mütemadiyen Arapça, Farsça ve
Türkçe coğrafya kitaplarının çevirilerini istiyorlardı. Çünkü kitap
yazıyorlardı. Beşeri Coğrafyanın kurucusu olarak bilinen Cari Ritter,
hiç seyahat etmediği hâlde, bütün bu bilgileri nereden alabilirdi?
Bu soruyu kendisine kimse sormadı. Birkaç ay evvel araştırmalarım
arasında, bir Alman bilgininin bir tespitine rastladım. Şunu söylüyor
ki benim için çok önemli, bunu kitabımda da kullanacağım. İslâm
coğrafyasından hiç haberleri yok, kendi kendilerine münakaşa
ediyorlar. Diyor ki:

İnsan, Avrupa kıtasının coğrafyasını araştırdığı zaman
görüyor ki 18. yüzyıla kadar sadece İspanya'nın coğrafyası var.
Diğerlerinin; Almanya'nın, Fransa'nın coğrafyası falan yok.

Bunu 1982'de bir Alman bilgini söylüyor. Acaba neden
İspanya'nın coğrafyası var da diğerlerinin yok? Çünkü İspanya'da
Müslümanlar yaşıyordu da ondan. Evet, gerçekten çok enteresan
bir şey... Avrupa kıtasının haritasını, yani Fransa'nın, Almanya'nın,
İsveç'in gerçek enlem boylam derecelerine dayanan haritalarını, ne
zaman yaptılar biliyor musunuz gençler? 1850 senesinden sonra...

Müslümanlar 9. yüzyılın başından itibaren enlem boylam
derecelerine dayanan haritalar yapmaya başladılar. Müthiş
bir şekilde de yaptılar! Öylesine müthiş bir şekilde yaptılar ki
mesela: Yunanlılarda Akdeniz'in uzunluğu 62-63 dereceydi. Bunu
Müslümanlar daha 9. yüzyılda 10- 11 derece tashih ettiler, 52-
53 dereceye indirdiler. Esasında uzunluk 42 derecedir. 11-12.
yüzyılda yeni bir hamleye girdiler ve bunu 44 dereceye indirdiler.
Bizim Osmanlı âlimleri de enlem boylam dereceleriyle haritalar
yapıyorlardı. Bakıyorsunuz Anadolu haritalarını, Balkan haritalarını
o kadar mükemmel yapmışlar ki, maalesef bu gerçek bugüne kadar
bilinmiyor.

Evliya Çelebi, Abidesi Dikilecek Adamdır

Evliya Çelebi inanılmaz bir coğrafyacı! Evliya Çelebi
öncelikle bir arkeolog... Arkeolojiye dair öyle şeyler biliyor ki
mesela: Bağdat'a giderken, orada kayaları tetkik ediyor, insanlara
bu çalışmaları sunuyor. Almanlar bunu Kaya Arkeolojisi olarak
nitelendiriyor. Öbür yandan bakıyorsunuz adamın öyle nazariyeleri
var ki... Bilinmeyen çağlarda, Karadeniz'in Adriyatik Denizi'ne kadar
uzandığını söylüyor. Bunun arkeolojik izlerinin nereden geldiğini
bize vermeye çalışıyor. Yani, Evliya Çelebi, abidesi dikilecek bir
adamdır!

Beni Yetiştiren Hocalarım

Hocalarımın arasında iyi iş yapan oryantalistler vardır. Onlar beni
etkilemişlerdir. Matthias Schramm adında bir arkadaşım vardı -iki
sene önce onu kaybettim- Yunanlıları çok iyi bilirdi. Schramm,
"Ibnü'l-Heysem'in Fiziğe Götüren Yolu" isimli muhteşem bir kitap
yazdı. O arkadaşım ki benden iki yaş küçüktü benim hayatımda
derin iz bıraktı. Matematiği ve Astronomisi benden çok daha iyiydi.